Codzienność, w jakiej żyją współcześnie dzieci i młodzież jest szczególnie trudna. Dostępność social mediów sprawia, że kontrola i presja ze strony rówieśników wykracza daleko poza mury szkolne. Nic więc dziwnego, że tak wiele dzieci ma trudności w nawiązywaniu relacji i wyrażaniu emocji. Nie jest to sytuacja bez wyjścia. Jeśli zauważasz, że Twoje dziecko wycofuje się z kontaktów z rówieśnikami, odpowiada przemocą słowną lub fizyczną, ma trudności z przestrzeganiem zasad, możesz mu pomóc. Pozwala na to TUS, czyli Trening Umiejętności Społecznych, podczas którego dziecko uczy się identyfikować i wyrażać emocje w sposób zgodny z przyjętymi normami, ale też nabywa umiejętność rozpoznawania innych punktów widzenia oraz nawiązywania i utrzymywania relacji. Takie wsparcie kształtuje lepszą jakość życia młodego człowieka już w dorosłym życiu.
Czym są umiejętności społeczne i dlaczego są tak ważne?
Kiedy mowa jest o umiejętnościach społecznych, chodzi zwykle o taki zestaw zdolności, których opanowanie pozwala sprawnie uczestniczyć w życiu społecznym. Można je zamknąć w czterech podstawowych kategoriach:
- umiejętności interpersonalne (np. słuchanie, prowadzenie rozmowy),
- umiejętności afektywne (radzenie sobie z emocjami, empatia),
- umiejętności poznawcze (rozumienie sytuacji społecznych, intencji innych osób),
- umiejętności behawioralne (np. inicjowanie kontaktów, asertywność).
Dlaczego rozwinięte kompetencje społeczne są tak ważne? Braki w tych obszarach często skutkują wycofaniem, agresją, trudnościami w adaptacji, obniżoną samooceną czy problemami w uczeniu się. Dzieci z zespołem Aspergera, ADHD, lękami społecznymi czy po prostu z bardziej wrażliwym układem nerwowym mogą mieć szczególne trudności w nabywaniu tych umiejętności. Wsparcie rozwijającego się człowieka na wczesnym etapie, poprzez zaproponowanie mu TUS, może pomóc mu lepiej wyrażać emocje i rozpoznawać je u innych, a także ograniczyć (lub całkowicie wyeliminować) zachowania nieakceptowalne społecznie.
Dowiedz się także: Jak psycholog dziecięcy może pomóc Twojemu dziecku.
Dla kogo przeznaczony jest Trening Umiejętności Społecznych (TUS)?
Będąc rodzicem lub opiekunem prawnym dziecka, z pewnością nie raz zaufanie instynktowi pomogło Ci uchronić je przed zagrożeniem. Dzięki czujnej obserwacji jesteś w stanie dostrzec też zmienione zachowanie młodego człowieka albo takie, które odstaje od szeroko pojętej normy.
Być może nastolatek stał się agresywny względem kolegów ze szkoły, o czym co chwilę zawiadamia Cię pedagog.
Być może niepokoi Cię narastające wycofanie malucha.
Być może właśnie zakończyła się diagnoza dziecka pod kątem podejrzenia zespołu aspergera czy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).
W każdej tej (i wielu innych) sytuacjach dziecko może potrzebować wsparcia. Zachowanie zawsze wynika z emocji, a te z kolei są efektem niezaspokojonych potrzeb. Dzięki Treningowi Umiejętności Społecznych pomożesz dziecku na wszystkich tych płaszczyznach. Nie zostawiaj go samego z problemem, którego nie jest w stanie rozwiązać przy zasobach, którymi dysponuje.
Warto zapisać dziecko na trening umiejętności społecznych zawsze wtedy, gdy:
- nie potrafi rozpoznawać emocji i ich kontrolować,
- zachowuje się agresywnie,
- nie potrafi funkcjonować w grupie (często zgłasza, że źle czuje się w klasie),
- ma trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem relacji z rówieśnikami,
- nie jest akceptowane przez grupę i przez to wycofuje się całkowicie z relacji rówieśniczych,
- nie potrafi przystosować się do nowych warunków (np. nowej szkoły),
- ma niską samoocenę,
- jest wycofane, nieśmiałe, unika kontaktu z innymi,
- doświadcza trudności adaptacyjnych po zmianach życiowych (np. rozwód rodziców, zmiana szkoły),
- po zdiagnozowaniu różnych form zaburzeń rozwoju, np. Zespół Aspergera, nadpobudliwość ruchowa z deficytem uwagi (ADHD).
Rodzice lub opiekunowie często zauważają, że ich dziecko „nie potrafi się bawić z innymi”, „nie słucha poleceń nauczycieli”, „często popada w konflikty” albo „nie mówi, co czuje”. Terapeuta prowadzący TUS pomaga identyfikować i nazywać emocje, które warunkują określone zachowania i zmienić sposób reagowania. Dzięki temu dziecko odzyskuje spokój i potrafi sprawniej funkcjonować w grupie.
Dowiedz się też: Jak rozmawiać z dzieckiem o uczuciach.
Jak wygląda Trening Umiejętności Społecznych (TUS)?
TUS prowadzony jest zazwyczaj w małych, stałych grupach, pod opieką wykwalifikowanego terapeuty. Spotkania odbywają się raz w tygodniu, i trwają około jednej godziny. Zawsze wstępem jest integracja. Na tym etapie dzieci budują przestrzeń bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania. Bez tego trening nie może być skuteczny.
Tematem głównym spotkań jest problem ważny dla danej grupy. Czasami będą więc to zachowania agresywne, podczas gdy innym – wycofanie z relacji. Terapeuta podąża za grupą i wspiera ją na każdym etapie – jest przewodnikiem w procesie zmiany.
Podczas regularnych spotkań, dzieci uczą się nazywać i rozpoznawać emocje. Najczęściej pomaga w tym omówienie wydarzeń minionych dni i opisanie towarzyszących temu uczuć. Rozmawiają o tym z terapeutą, a następnie ćwiczą właściwe wzorce zachowań, np. poprzez odgrywanie scenek, analizy sytuacji społecznych, modelowanie zachowań.
Terapeuci stosują techniki poznawczo-behawioralne, zabawy dramowe, gry zespołowe czy pracę z emocjami przez opowieści (storytelling). Niezwykle ważna jest systematyczność i wsparcie rodzica – czasem równolegle prowadzona jest psychoedukacja opiekunów.
Jakie efekty przynosi TUS?
TUS nie jest „magiczną pigułką”. Nie sprawi, że dziecko nagle z wycofanego malucha zmieni się w duszę towarzystwa, a agresywny nastolatek z dnia na dzień stanie się obrońcą uciśnionych. Zmiany zachodzą stopniowo, ponieważ wymagają przemodelowania poziomu zaspokojenia potrzeb i wynikających z tego sposobu reagowania.
Nie zawsze też dochodzi do wyraźnej metamorfozy po zakończeniu serii spotkań. Zwłaszcza w przypadku maluchów ze zdiagnozowanymi zaburzeniami neurorozwojowymi. Zachodząca zmiana ma jednak ułatwić młodemu człowiekowi funkcjonowanie społeczne. TUS nie służy zmianie, która ma zadowalać innych. To wsparcie dla dziecka, które ma pomóc mu:
- rozpoznawać i nazywać emocje,
- nabyć konkretne i akceptowalne sposoby reagowania w trudnych sytuacjach,
- poprawić zdolność do współpracy i negocjacji,
- wzmocnić poczucie własnej wartości i sprawczości,
- nauczyć się empatii i patrzenia na sytuację z perspektywy innych osób,
- wyrażać się i postępować asertywnie.
Zmiany mogą być subtelne, ale trwałe –- dziecko zaczyna częściej mówić o swoich uczuciach, prosić o pomoc, zamiast wpadać w złość lub się zamykać, lepiej też rozumie zasady panujące w grupie.
Źródła:
- E. Sternal, Kompetencje społeczne w obliczu przemian społeczno-gospodarczych, https://przegladpedagogiczny.ukw.edu.pl/archive/article/239/kompetencje-spoleczne-w-obliczu-przemian-spoleczno-gospodarczych/article.pdf, dostęp: 20.05.2025 r.
- M. B. Alonzi, Nie jesteś swoimi rodzicami, Wydawnictwo WAM, Łódź 2025.
- M. Bandach, Trening umiejętności społecznych jako forma podnoszenia
- kompetencji społecznych, „Economics and Management” 2013, nr 4, s. 82–97.